شهرستان کاشان با وسعت 9647 کیلو متر مربع و جمعیت 335875 نفر از توابع استان اصفهان بوده و از نظر جمعیت دومین شهرستان این استان به حساب می آید. کاشان دارای چهار بخش (مرکزی، قمصر، نیاسر و برزک) بوده و دارای پنج شهر (کاشان، قمصر، نیاسر، جوشقان و برزک) می باشد.
اگر به شما بگویند کاشان یکی از اولین مراکز تشکیل تمدن انسانی بوده است، چندان تعجب نکیند. طبق حفاریات باستان شناسی در تپه های سیلک کاشان، سابقه حضور بشر در این منطقه به 5 تا هفت هزار سال پیش از میلاد باز می گردد. اما باید اذعان کرد که تاریخ این شهر مملو از نابسامانی است:
در نیمه دوم قرن نهم و نیمه اول قرن دهم این شهر، شهرت بسیاری داشت و یک شهر پر جمعیت به شمار می رفت اما زلزله قرن دهم، کاشان و بازار آن را ویران کرد. در قرن 11 و در دوره صفویه برای دومین بار به همان درجه از ترقی نائل شد و مانند اصفهان با شهرتی بسیار همراه گردید، اما با بروز زلزله ای بسیار شدید در سال1192 هجری قمری دوباره ویران شد.
کاشان در زمان سلجوقیان رو به رونق نهاد و در زمان قره قویونلوها دوباره ترقی کرد. تا جایی که محل توجه دانشمندان شد، بعد از کریم خان زند و بعد از زلزله ای که در زمان قاجاریه رخ داد کاشان دستخوش نابسامانی و منازعات محلی شد و از این جهت زیان های فراوان دید.
با این همه کاشان همواره در طول تاریخ شهری با اهمیت و زنده بوده است و همچنین به زندگی ادامه می دهد.
وجه تسمیه کاشان:در مورد وجه تسمیه کاشان سخن بسیار است. لیکن با در نظر گرفتن معنی واژه های کاس، کاسه و کاس آب و موقعیت کاشان در قدیم این واژه می تواند گرفته شده از کاس باشد که در اصل کاشان و به مرور زمان به کاشان تغییر شکل یافته است.
زبان شناسان بر این باورند که نام کاشان به معنی خانه های تابستانی است، که با چوب و نی ساخته می شده است ولی برخی دیگر نام کاشان را ماخوذ از کلماتی چون کاسیان، کاشیان، کی آشیان و کاه فشان، کاسو یا کاشو می دانند.
در کل در مورد وجه تسمیه کاشان و نام اولیه آن از طرف مورخین و باستان شناسان و عقاید گوناگونی ابراز شده که به چند مورد آن اشاره می شود:
- از آنجا که این شهر در قرون متمادی مرکز ساخت بهترین کاشی ها بوده آن را کاشیان و کاشان نامیده اند.
- گوهی از باستان شناسان پس از حفاری های باستان شناسی در تپه های سیلک به این نتیجه رسیده اند که نام کاشان مشتق از کلمه کاشو یا کاسو است و آن نام قومی کهن بوده که در بین النهرین می زیسته اند و سپس به این سامان نقل مکان کرده و نام محل اسکان آن ها کاسیان یا کاشیان خوانده شده است.
- ملک الشعراء بهار در دیوان خود وجه تسمیه کاشان را معبد و جایگاه جشن و دل آسایی دانسته است.
- مولف کتاب فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی می نویسد: کاشان به خانه های تابستانی اطلاق می شود که با چوب و نی ساخته می شد.
- مولف کتاب آثار تاریخی کاشان و نطنز می نویسد: چون اولین جایگاه آبادانی در این ناحیه به امر پادشاهان اساطیری در کنار چشمه فین ساخته شده آن را کی آشیان یعنی جایگاه حکام گفته اند.
موقعیت ارتباطی: کاشان به علت واقع بودن در سر راه های تجارتی و ارتباطی در تمامی ادوار از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.
زمانی در کنار جاده ابریشم واقع بوده و در رونق و آبادانی شهر سهم بسزایی داشته است و در حال حاضر نیز بر سر شاهراه ارتباطی بسیار مهمی قرار دارد که پایتخت را به شهرهای جنوبی کشور همچون نائین، یزد، کرمان، بندر عباس و... مربوط می سازد. خصوصاً جدیداً با تکمیل اتوبان قم – اصفهان این ارتباط سهل الوصول تر شده است. و همچنین کاشان با قرار گیری در مسیر راه آهن تهران – اصفهان، تهران – یزد و کرمان توسعه و گسترش اقتصادی و رشد افزون تری را پیدا کرده است.
طبق نقشه جغرافیایی سازمان نقشه برداری کشور شهرستان کاشان دارای چهار بخش است:
1 – نیاسر 2- قمصر 3 – برزک 4 – مرکزی و حومه
بر اساس تقسیم بندی فوق در مجموع 84 ده آباد در شهرستان کاشان وجود دارد. اما بسیاری از دهات دیگر نیز دیده می شود که به علل مختلف (نبودن آب و...) خالی از سکنه و متروکه شده اند بطور کلی 110 تا 130 روستا در اطراف این شهرستان وجود دارد.
مذهب:مذهب مردم این شهر، شیعه اثنی عشری است چنان که بواسطه ایمان راسخ، زهد و تقوای بی نظیر شیعیان آن از صدر اسلام تاکنون با نام دارالمومنین در صدر شهرهای شیعه نشین قرار گرفته و به نیکی از آن یاد شده است. به طوری که در زمان صفویه کاشان پایتخت مذهبی ایران شناخته شده بود. از قرن ها قبل عده ای از یهودیان نیز در کاشان ساکن بوده اند که از دوره صفوی تعداد آن ها زیاد بوده لیکن امروزه تعداد کمی از آنان در این شهر اقامت دارند. یاقوت حموی نیزد در معجم البلدان در مورد ایمان مردم کاشان می نویسد:
«عده ای از علویان ساکن کاشان منتظرند که صبح فردا قائم آنان ظهور کند و در هر طلوع، مسلح سوار بر اسب به خارج از شهر می روند و متاسف بر می گردند.»
زبان:زبان مردم این شهرستان فارسی است. ولی در روستاهای حاشیه شهر، زبان رایجی و تاتی رواج دارد که اصل آن در واژه های فارسی دری یا فرس قدیم است. ضرابی در تاریخ کاشان می نویسد: مردم بلوک (حومه) را زبانی دیگر است که اهل شهر از فهم معانی آن بی خبرند و آن را زبان رایجی گویند که دارای واژه های دری فراوانی است.
آب و هوای کاشان:از نظر پهنه بندی اقلیمی شهر کاشان در پهنه اقلیمی با زمستان های نسبتاً سرد و تابستان های خیلی گرم و خشک قرار گرفته است.
شهرستان کاشان در حدود جنوب و غرب در محاصره سلسله جبال مرکزی ایران قرار گرفته است. آبادی های دامنه این کوهستان عموماً دارای آب و هوایی لطیف و معتدل می باشند ولی از جانب شمال شرق که به زمین های شوره زار کویر مرکزی ایران اتصال پیدا می کند هوای آن بتدریج خشک و سوزان می شود و آب و هوا در قسمت جلگه ای کاشان گرم و خشک می باشد. دلیل اصلی خشکی هوای کاشان مجاورت آن با دشت کویر است. گرمای هوا در این شهر در تابستان از مرز 40 درجه سانتیگراد نیز عبور می کند. وزش بادهای کویری که از صبح تا شام جریان دارد، موجب حرارت و خشکی هواست و از شام تا بام که نسیم خشکی از جهت کوهستان جریان پیدا می کند باعث تعدیل هوای منطقه می گردد. بادهای موسوم به باد سرخ، باد شهریاری، باد سام، باد شمال و باد قبله از بادهای معروف این منطقه است که اکثراً از کویر به سوی کاشان می وزد. در زمینه منابع آب، کاشان شامل رودخانه های این شهر رود خانه ها، چاههای عمیق، نیمه عمیق و چشمه سارهاست. مهمترین رودخانه های این شهر رودخانه های هنجن، قهرود، لتحر و چم رود می باشند که همگی فصلی است و بیش از 130 رشته قنات در اطراف شهر وجود دارد که بین 40 الی 50 رشته آن هم اکنون مورد بهره برداری قرار می گیرد. علاوه بر قنات ها بیش از 8 چشمه سار وجود دارد که بین آن ها چشمه سلیمانیه فین از آبدهی و اهمیت ویژه ای برخوردار است.
مشاهیر کاشان:در طول تاریخ پرفراز و نشیب ایران در دوران های مختلف از زمان ساسانیان، آل بویه (که زبیده خاتون همسر هارون الرشید کاشان کنونی را بنا نهاد) تا عهد سلجوقی، صفویه و قاجاریه و پس از آن انسان های بزرگی در این دیار پرورش یافته و به دنیا معرفی شده اند از جمله: غیاث الدین جمشید (ریاضی دان و منجم بزرگ)، کمال الملک و صنیع الملک (نقاش و نامدار)، ملا محسن فیض و ملا احمد و ملا مهدی نراقی (عالم، حکیم، عارف و دانشمند)، ملا فتح اله کاشانی (مفسر)، محتشم کاشانی، بابا افضل مرقی، سپیده کاشانی، کلیم کاشانی و سهراب سپهری (شاعران نامی) و صدها چهره برجسته دیگر.
آثار تاریخی کاشان:•
تپه های باستانی سیلک•
چشمه سلیمانیه•
باغ فین •
مدرسه آقا بزرگ•
مجموعه تاریخی بازار• مدرسه امام خمینی (ره) (سلطانیه)
• تیمچه امین الدوله
• مسجد و میدان میرعماد (سنگ)
• مسجد جامع